Bugün dünyanın sarsıldığı Covid-19 salgınında bütün o muazzam medeniyetimize, teknolojimize rağmen aynı medeniyetin salgına karşı birlikte hareket etmekten, yayılmasını önlemekten ne kadar aciz kaldığını, insanları nasıl kolay bir şekilde ölüme terkettiğini görüyoruz.
Salgın vakasının 500 bine yaklaÅŸtığı ABD’de Trump’ın ‘’Ölü sayısını 100 binle sınırlayabilirsek iyi bir iÅŸ yapmış olacağız” demesi bu acizliÄŸin göstergesi.
Bilimsel ilerleme, yaşamak için gerçekleştirdiğiniz üretim faalietlerini daha nitelikli hale getirerek çevre felaketlerine neden olmaktan kaçınmanın araçlarını sağlayabilir. Ama elimizde salt bu araçlar olması yeterli olmuyor, bunun rasyonel bir yönetiminin de olması gerekiyor. Doğayla ilişkimiz yapıcı değil, yıkıcı olursa doğa bizden intikam almasının yolunu buluyor bir şekilde. Bu yazımızda kapitalizmin, 20. yüzyılda salgınların ortaya çıkmasında oynadığı rolü göstermek istiyoruz.
20. yüzyılda en çok yayılan hastalılardan biri, yakından tanıdığımız griptir. Tıp literatüründe influenza olarak da bilinen grip, solunum yolları aracılığıyla bulaÅŸan influenza virüsleri nedeniyle oluÅŸan bir hastalıktır. Ä°nfluenza virüsleri çok çeÅŸitlidir ve müthiÅŸ yüksek bir evrimsel deÄŸiÅŸim ve türleÅŸme hızına sahiptir, gündelik yaÅŸamda sıklıkla karşımıza çıkması ve dünyada sayılı pandemilerin kaynağı olması bu sebeptendir. Ä°nsanda en sık görülen tipi Influenza A ve Influenza B virüsleridir. Gribe neden olan virüsün yüzey proteinleri ise Hemaglutinin (Hemagglutinin, H) ve Nöraminidaz (Neuraminidase, N) isimli kimyasallardan oluÅŸuyor. Sayılar ise, bu yüzey proteinlerinin farklı tiplerinin keÅŸfedilme sırasını belirtiyor. Mesela H5N3 tipi virüsün Hemaglutinin proteini, H9N5’ten önce keÅŸfedilmiÅŸ.*
Ä°spanyol Gribi
Bunun en iyi bilinen örneklerinden biri Ä°spanyol Gribi’dir. 1918’de Ä°spanyol Gribi olarak bilinen bir grip türü küresel bir salgına yol açtı, hızla yayıldı. Genç, yaÅŸlı, hasta ve saÄŸlıklı insanlar enfekte oldu ve yaklaşık % 10’luk bir ölüm oranına sahipti. Ä°spanyol Gribi bugüne kadarki en ölümcül grip salgını olarak uzun süredir, tahminlere göre dünya nüfusunun üçte birini enfekte etmiÅŸ ve en az 50 milyon insanı öldürmüştür.
Salgın 1918’de I. Dünya Savaşı’nın son aylarında baÅŸladı ve tarihçiler savaşın virüsün yayılmasında etken olabileceÄŸini belirtiyorlar. Batı Cephesinde, sıkışık, kirli ve nemli koÅŸullar askerlerin hastalanmasını saÄŸladı. 1918 yazında, askerler izinli olarak eve dönmeye baÅŸladıkça, onları hasta eden tespit edilmemiÅŸ virüsü de getirdiler. Virüs, askerlerin anavatanlarındaki ÅŸehirlere, kasabalara ve köylere yayıldı. BaÅŸka bir teoriye göre, o dönemde köylerde ve taÅŸralarda yaÅŸayan Çinli emekçilerin ülke çapında hendek kazmak, tren boÅŸaltmak, ray döşemek, tank onarmak gibi iÅŸlerde çalıştırmak için mobilizasyonunun virüsün yayılmasında etkisi olduÄŸu belirtiliyor.
Birinci Dünya Savaşı’nın emperyalist kar ve toprak paylaşım savaşı olduÄŸunu biliyoruz. Aynı zamanda savaÅŸta rol oynayan ülkelerin virüse karşı aldığı tavır, virüsün ölümcül bir seviyeye gelmesi ile ilgili olarak bize bir fikir verir. ÖrneÄŸin Ä°spanyol Gribi adıyla anılmasına raÄŸmen tarihte kayıt altına alınmış ilk vaka, 1918 yılı 4 Mart günü ABD’de Kansas’da yaÅŸanıyor. Fuston Kampında aşçı olan Albert Gitchel ateÅŸ, baÅŸ aÄŸrısı ve öksürük ÅŸikayetiyle revire çıkıyor. Takip eden üç hafta içinde bu kamptaki 1.100 asker hastaneye kaldırılıyor ve daha binlercesi hastalığı ayakta geçiriyor. Hastalık bundan sonra muharebelerin devam ettiÄŸi Fransa, Ä°ngiltere, Ä°talya ve savaÅŸa girmese de Ä°spanya’da hızla yayılıyor. Tarihçiler bu salgının ilk Ä°spanya’da tespit edilmesinin sebebinin, Ä°spanyada hükümet sansürünün diÄŸer ülkelere göre daha zayıf olmasından kaynaklandığını belirtiyor. Ä°spanyol Gribi ismi, hatalı bir ÅŸekilde buradan geliyor.
Amerika yönetiminin virüse karşı aldığı tavır ise ayrı bis gösterge. O dönemde ABD başkanı olan Woodrow Wilson, askerlerin moralleri bozulup gücü zayıflamasın diye, hem askerlerden hem de sivillerden bu gerçeği saklıyor. Hükümet aynı zamanda doktorları ve medyayı, pandeminin gerçek tahribatını bilmelerine rağmen rutin olarak insanları yanlış yönlendirmeye, gerçeği kapatmaya ve yalan söylemeye zorluyor.
Asya Gribi
1957’nin baÅŸlarında Çin’de ortaya çıkan Asya Gribi salgını (H2N2) 1958’e kadar devam etti. Yaban ördeklerinde mutasyona uÄŸrayan bir virüsün insanları etkileyen mevsimsel griplerle birleÅŸmesinin hastalığı meydana getirdiÄŸi düşünülüyor.
Ä°lk vakalar 1956 sonlarında veya Åžubat 1957’de Guizhou’da bildirildi ve Åžubat ayının sonundan önce komÅŸu Yunnan eyaletinde rapor edildi. The Times, 17 Nisan’da “bir grip salgınının binlerce Hong Kong sakinini etkilediÄŸini” bildirdi. Aynı ay, Singapur da yeni grip salgınını yaÅŸadı. Tayvan’da 100.000 kiÅŸi Mayıs ayı ortasında etkilendi ve Hindistan Haziran ayına kadar bir milyon vakaya maruz kaldı. Haziran sonunda, salgın Ä°ngiltere’ye ve Amerikaya ulaÅŸtı.
Bu virüste de tıpkı Ä°spanyol gribinde olduÄŸu gibi, bir savaÅŸ durumu olmasa bile aynı hatalara düşüldüğünü görüyoruz. Mesela Amerika’da 100.000 kadar ölü olmasına raÄŸmen üniversiteler kapanmadı; futbol, basketbol gibi spor aktiviteleri iptal edilmedi, trenler ve uçaklar durdurulmadı ve insanların sosyal mesafe konusunda önlem almaları gerektiÄŸine dair hiçbir bilgilendirme yapılmadı. Tarihçilere göre bütün bunlara raÄŸmen virüsün öldürücülüğünün Ä°spanyol gribinden çok daha az olmasının sebebi olarak aşının çok erken bulunması gösteriliyor. 1.5-2 milyon arası bir ölüm sayısı olduÄŸu tahmin ediliyor, yani Ä°spanyol gribinden yaklaşık 50 kat daha az bir ölüm sayısı var. Yine de Asya Gribi 20. yüzyıldaki en ölümcül ikinci salgın oldu. 1968’de Asya Gribinin insan popülasyonunda kaybolduÄŸu gözlemlenirken, virüs örnekleri hala labovatuarlarda tutuluyor.
1968 Hong Kong Gribi
1968 grip salgını (“Hong Kong gribi”) dünya çapında yaklaşık bir milyon insanı öldürdü. Ä°nfluenza A virüsü olan H3N2’nin, Asya gribi H2N2’den antijenik kayma yoluyla oluÅŸtuÄŸu söyleniyor. Yani bu virüs Asya Gribi’nin bir devamcısı olarak ortaya çıktı.
Virüs son derece bulaşıcıydı, bu da dünyada hızlıca yayılmasını saÄŸladı. Temmuz ayında Hong Kong’da ortaya çıkmasından iki hafta sonra, yaklaşık 500.000 hastalık vakası bildirildi ve virüs GüneydoÄŸu Asya’da hızla yayılmaya devam etti. Birkaç ay içinde hemen hemen dünyanın tüm bölgelerinde pandemi iki dalgada meydana geldi ve çoÄŸu yerde ikinci dalga ilk dalgadan daha fazla ölüme neden oldu.
Domuz Gribi
2009 domuz gribi salgını, Ocak 2009’dan AÄŸustos 2010’a kadar süren bir grip salgınıydı ve H1N1 influenza virüsünü içeren iki pandemiden ikincisiydi (ilk olarak 1918-1920 Ä°spanyol gribi salgınıydı). Bazı çalışmalar, o sırada küresel nüfusun yüzde 11 ila 21’inin veya yaklaşık 700 milyon ila 1,4 milyar kiÅŸinin (toplam 6,8 milyardan) hastalığa yakalandığını ortaya koyuyor. Bu, Ä°spanyol gribi salgını tarafından enfekte edilen insan sayısından fazlaydı; ancak 2009 salgını sadece 150.000 ile 575.000 arasında ölümle sonuçlandı. Eylül 2010’da yapılan bir takip çalışması, 2009 H1N1 gribinden kaynaklanan ciddi hastalık riskinin yıllık mevsimsel gripten daha yüksek olmadığını göstermiÅŸtir. KarşılaÅŸtırma açısından, Dünya SaÄŸlık Örgütü yılda 250.000 ila 500.000 kiÅŸinin mevsimsel gripten öldüğünü tahmin etmektedir.
Ama burada ölüm sayılarının gerçekten yüksek olduÄŸu ülkeler vardı. Mesela gribin ortaya çıkıtğı Meksika. Domuz gribi, hastaya zamanında müdahele edildiÄŸinde diÄŸer mevsimsel gripler gibi tedavi edilebilir. Meksika’daki ölüm oranının diÄŸer ülkelere göre hızlı artmasının sebebi, salgının arttığını gösteren raporları iki hafta boyunca görmezden gelmesiydi. Elbette bunun arkasındaki temel sebep ise, dünyada o yıllarda genel olan neoliberal politikaların bir yansıması olarak Meksika’da emekçilerin canının hiçe sayılarak çalıştırılmaları ve saÄŸlık sistemine zarar vermesi oldu.
Hükümetin kar hırsı uÄŸruna doÄŸa tahribatlarını körüklemesi bunun baÅŸka bir sebebidir. Veracruz eyaletinin La Gloria kenti buna örnek, ilk grip salgınının orada olduÄŸu tespit edildi. Smithfield’ın (dünyanın en büyük domuz üreticilerinden biri) bir yan kuruluÅŸu olan Carroll Farms Company, 400 kiÅŸiyi etkileyen büyük bir solunum hastalığı salgınına sebep olmuÅŸtu. Endüstriyel antibiyotik enjeksiyonları ve hormon takviyeleri ile karıştırılmış hayvanlar kalabalığı, üzerine hayvanlara yapılan zulüm zayıf bağışıklık sistemlerine eklemlenince virüsün ortaya çıkması ve yayılması için elveriÅŸli bir ortam hazırlanmış oldu.
Şu ana kadar grip dünyaya yayılmış en önemli grip salgınlarını sıraladık. Salgın olmasa bile Dünya Sağlık Örgütü yılda 250.000 ila 500.000 kişinin mevsimsel gripten öldüğünü tahmin etmektedir. Yani hastalıklar kaçınılmaz bir şekilde hayatımızın bir parçası. Mesele dünya nüfusunun bu hastalıklardan korunabilecek şekilde sağlık hizmeti alıp alamadığıyla ilgilidir. Milyarlarca insanın temiz içme suyuna, sıhhi tesisat sistemlerine, sağlıklı ve doğal gıdaya ulaşamadığı, sağlık hizmetlerinin piyasanın emrine terk edildiği bir dünyada sağlık problemleri hızla bir insanlık felaketine dönüşebilmektedir.
*https://evrimagaci.org/grip-nedir-grip-asisi-ne-kadar-etkilidir-2690 (1)
