Taliban Rejiminden Kadınlara Üniversite Yasağı – Zehra Türkoğlu

Afganistan’daki kız çocukları ve kadınlar, geçen yıl Taliban’ın iktidara gelmesinden bu yana kamusal alanın ve profesyonel hayatın dışına itilmeye devam ediliyor.

Taliban defalarca kız çocuklarının ve kadınların haklarını koruyacağını iddia etse de aslında tam tersini yaparak, kadınların özellikle son yirmi yılda uğruna yorulmadan mücadele ettikleri, güçlükle kazanılmış özgürlüklerini ellerinden aldı.

20 Aralık Salı günü, Afganistan’ın Taliban yöneticileri, tüm devlet üniversitelerine ve özel üniversitelere gönderilen bir mektupta, Yüksek Öğretim Bakanlığı’nın ülkedeki kadınlara yönelik üniversite eğitiminin süresiz olarak yasaklanmasını emrettiğini ve kararın derhal yürürlüğe gireceğini söyledi. Taliban, bu tür kısıtlamaların “ulusal çıkarları” ve kadınların “namusunu” korumak için yapıldığını söyleyerek kararını savundu.

İslamcı rejimin Yüksek Öğrenim Bakanı Neda Mohammad Nadeem, 22 Aralık Perşembe günü Taliban yönetimindeki devlet yayın kuruluşuna verdiği bir röportajda, kadınlara yönelik yüksek öğrenim yasağının dört nedenini açıkladı. Nadeem’in açıklamasına göre; kız öğrencilerin nitelikli erkek refakatçi olmadan kaldığı yurtlar, karma sınıflar, kadınların mühendislik ve ziraat gibi alanlarda çalışmaları ile kadınların yüzünü ve vücudunu örtme kurallarına Taliban’ın istediği biçimde uymadıkları hatta okula giderken “düğüne gider gibi” giyinmeleri Taliban rejimini bu kararı almaya zorlamış durumda.

Fakat bu karar Taliban’ın kadınların eğitimini durdurmak için yaptığı ilk hamle değil. Taliban, Ağustos 2021’de Afganistan’da iktidarı ele geçirdikten sonra, çoğu kadın ve kız çocuğunun liseye gitmesini yasakladı. Bu yüzden şu anki Taliban hükümetinde, kız çocuklarının ve kadınların çoğunun elde edebileceği en yüksek eğitim seviyesi, ilkokulun son yılı olan 6. sınıftır.

Taliban’ın kadınlar için üniversite eğitimine yönelik son yasağına meydan okuyan düzinelerce Afgan kadın hakları aktivisti ve kız öğrenci geçtiğimiz perşembe günü Kabil, Takhar ve Nangarhar vilayetlerinde kadınların eğitim ve istihdama erişimine izin verilmesini talep eden bir protesto düzenledi. (https://twitter.com/HadiSahar2/status/1605805786721964033)

Afgan kadınlar, 22 Aralık 2022’de Afganistan’ın Kabil kentinde kadınlara yönelik üniversite eğitimi yasağına karşı düzenlenen protesto sırasında sloganlar atıyor. (Reuters/Stringer)

Başkent Kabil’in ülkenin en büyük üniversitelerine ev sahipliği yapan batı kesiminde sokaklarda yürüyen başörtülü kadınlar, “Hak herkese ya da hiç kimseye” sloganları attı. Görgü tanıkları, Kabil’deki protestoların Taliban güvenlik görevlileri tarafından hızla durdurulduğunu ve en az beş kadın ve birkaç erkek protestocunun tutuklandığını söyledi. Sosyal medyaya yansıyan görüntülerde Taliban’ın Herat’ta kadın gösterilerini olabilecek en vahşi şekilde bastırdığı görülüyor. (https://twitter.com/natiqmalikzada/status/1606567995526221825?t=Cb1bpv3ziiA4EAqH4EPuMQ&s=08)

Taliban’ın getirdiği bu yasak ülkenin birçok kesiminde öfke patlamasına sebep oldu. Özellikle Kabil Üniversitesi’nde kadın öğrenciler zorla yurtlarından atıldı. Sınavları bile bitirilmesine izin verilmeyen kadın öğrencilerin üniversite sınıflarından dışarı atılmasının üzerine erkek öğrenciler, Taliban’ın yasaklama kararını protesto etmek için sınavlarını terk etti ve sınavdan ayrıldı. Ayrıca öğrencilerinin protestoya çıktığını gören tıp fakültesi akademisyenleri de protestolara destek vererek dersi bıraktı. (https://twitter.com/PamirNews/status/1605480661703282688)

Nangarhar Tıp Fakültesi erkek öğrencileri protestoda. (Pamir News)

Nangarhar Tıp Fakültesi erkek öğrencileri de kadın meslektaşlarıyla birleşerek üniversite eğitim yasağını protesto etti. Ayrıca şimdiye kadar 70’in üzerinde erkek profesör, Taliban’ın kadın öğrencilerin üniversitelere gitmesini yasaklama kararını protesto etmek için istifa etti. Taliban savaşçıları, Taliban’ın kadın öğrencilerin üniversitelere gitmesini yasaklama kararını protesto eden Kandahar vilayetinde özel üniversite öğrencilerini de sokak ortasında dövdü ve silahla üzerlerine ateş açtı.

Bütün bu olayların üzerine Taliban yönetimi, Ekonomi Bakanlığı’nın lisanslı tüm sivil toplum kuruluşlarına gönderdiği bir mektuba göre, “kadınların uygun şekilde başörtüsü takmaması” nedeniyle tüm yerel ve uluslararası STK’lere kadın çalışanlarının işe gelmesini durdurma talimatı verdi böylelikle kadınların ulusal veya uluslararası sivil toplum kuruluşlarında çalışması yasaklandı. Bakanlık, söz konusu yasağa uymayan STK’lerin lisanslarının iptal edileceğini söyleyerek de tehdit etti. Bunun üzerine birçok sivil toplum kuruluşu bu yasağa uymayacağını belirterek kadınların önce üniversite eğitiminin elinden alınmasının daha sonra da meslek edinmelerini engelleyen yasakların getirilmesinin Afganistan’da bir insanlık suçuna dönüştüğünü söyledi. Çocukları Kurtarın, Norveç Mülteci Konseyi ve CARE, Afganistan’da çaresiz durumdaki çocuklara, kadınlara ve erkeklere iş yerlerinde kadınlar olmadan etkili bir şekilde ulaşamayacaklarını söylediler. (https://www.npr.org/2022/12/25/1145465257/the-taliban-have-banned-women-from-working-for-ngos-in-afghanistan)

Bütün bunlar Afganistan’da yaşanırken, Taliban ve yönetimindekiler ikiyüzlülük yapmaya devam ediyor. Kız çocuklarına ve kadınlara eğitim ve meslek edinme yasağı getirirken, Taliban ve İslam Emirliği sözcüsü, sağlık bakanı, dışişleri bakan yardımcısı gibi yöneticiler Pakistan ve Katar’daki okullara kızlarını okumaya gönderiyor. The Print’e konuşan aile yakını kaynak, İslam Emirliği sözcüsü olan Suhail Shaheen’in iki kızının, sözcünün üç oğluyla birlikte Doha’da devlet tarafından düzenlenen okullarda eğitim gördüğünü söyledi. Kaynağın söylediğine göre büyük kızı, okulunun takımında futbol bile oynuyordu. Hatta İslam Emirliği sözcüsü Shaheen, televizyona verdiği bir röportaj esnasında da kızlarının eğitimini Doha’da aldığını kendisi söylüyor. (https://twitter.com/cjwerleman/status/1606145448074530818).

Dışişleri Bakan Yardımcısı Sher Mohammad Abbas Stanikzai’nin kızı da lise eğitimini tanınmış bir okulda tamamladıktan sonra tıp eğitimini Doha’da tamamladı. Sağlık Bakanı Qalandar Ebad ise İslamabad’ta bulunan tıp enstitüsüne kendi kızını doktor olarak olarak işe aldırdı. Diplomatik bir kaynağın söylediğine göre birkaç üst düzey İslam Emirliği bakanı ve memurunun çocukları şu anda Peşaver ve Karaçi’de -İslami konularla modern eğitimin bir karışımını sunan- “Iqra” okullarında okuyorlar. Geleneksel olarak ruhban okullarında sunulan dini bilgiler içeriğini İngilizce, fen bilimleri ve bilgisayar gibi konularla birleştiren Iqra okulları, onları yöneten vakfın ifadesine göre “Müslümanları ve çocuklarını gerçek Müslümanlar haline getirmeyi” amaçlıyor. Ayrıca haber kaynağına göre, üst düzey Taliban liderleri kendilerine bu “Iqra okulları”ndan eğitimli ikinci eşler alıyorlar. (https://theprint.in/world/school-ban-for-afghan-girls-but-taliban-leaders-daughters-play-football-study-medicine-abroad/913150/)

Taliban iktidara geldiğinden beri kadınlara ve kız çocuklarına hayatı zehretmeye devam ediyorken kendisi ve yönetimindeki liderlerin kız çocukları en iyi eğitimleri yurtdışında veya özel okullarda almaya devam ediyorlar. Taliban rejiminde bulunan Afganistan’daki kadınlar artık çoğu sektörde çalışamıyor, uzun mesafeli seyahat için bir erkek vasiye ihtiyaç duyuyor ve toplum içinde yüzlerini örtmeleri gerekiyor. Reuters’e göre, Kasım ayında hükümetin kadınların halka açık parklara erişimine kısıtlamalar getirmesi üzerine Afgan kadınların Kabil’deki eğlence parklarına girmeleri de engellenmiş durumda. Buna rağmen yıllar boyunca yaptıkları gibi şu anda eğitim haklarına, meslek edinme haklarına sahip çıkmak için sokakta ölümü göze alarak eylem yapan kadınlar takdire şayan bir mücadele sergiliyor. Farklı vilayetlerde parça parça da olsa sokak hareketlerini büyüten kadınların cesareti biz Türkiyeli kadınlara da ilham oluyor.

Taliban’ın hegemonyayı ele aldığı ilk günden beri Afganistan’ın neredeyse tüm kesimleri ekonomik olarak güçlük çekmeye başladı. Bankalar kapandı, ülke ticaretini canlı tutan komşu ülkelerle sınırlar kapatıldı, son savaşlardan dolayı devlet memurlarının maaşları yatırılmadı. Neticede milyonlarca insan bir senelik Taliban rejimi altında açlıkla yüzleşti. Fakat Taliban’a göre, kadınların eğitim görüp meslek edinmesi her geçen gün kanserli hücre gibi büyüyüp yayılan insanlık utancı bu açlık ve işsizlik krizinden daha büyük bir sorun.